Việt Nam bãi bỏ án tử hình với 8 tội danh, có thể giúp nữ đại gia bất động sản thoát án tử

Quốc hội đã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự, chính thức bãi bỏ án tử hình đối với 8 tội danh, trong đó có tham ô tài sản và nhận hối lộ. Động thái này không chỉ thể hiện xu hướng nhân đạo hóa pháp luật hình sự mà còn có thể tác động trực tiếp đến một số vụ án lớn, trong đó có vụ án liên quan đến bà Trương Mỹ Lan – nữ đại gia bất động sản bị kết án tử hình trong đại án Vạn Thịnh Phát.

Quốc hội thông qua với đa số phiếu tán thành

Sáng 25/6, với 429/439 đại biểu có mặt tán thành, 2 đại biểu không tán thành và 8 đại biểu không biểu quyết, Quốc hội đã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự.

Theo đó, án tử hình được bãi bỏ đối với 8 tội danh, mức hình phạt cao nhất thay thế là tù chung thân.

Các tội danh này gồm: Hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân (điều 109); Phá hoại cơ sở vật chất - kỹ thuật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (điều 114); Sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, phòng bệnh (điều 194); Vận chuyển trái phép chất ma túy (điều 250); Phá hoại hòa bình, gây chiến tranh xâm lược (điều 421); Gián điệp (điều 110); Tham ô tài sản (điều 353); Nhận hối lộ (điều 354). 

Với quy định chuyển tiếp, các bản án tử hình tuyên trước ngày 1/7/2025 đối với những tội danh trên nhưng chưa thi hành sẽ được chuyển thành tù chung thân theo quyết định của Chánh án TAND Tối cao.

Bà Trương Mỹ Lan tại phiên tòa ở TP.HCM ngày 11/4/2024 (Ảnh: Vnexpress.Net)

Lý do bãi bỏ án tử hình với 8 tội danh

Theo Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh, việc giảm số lượng tội danh có hình phạt tử hình nhằm tiếp tục thể chế hóa quan điểm của Đảng về thu hẹp hình phạt tử hình.

Từ Bộ luật Hình sự 1985 có 44 tội danh tử hình, đến năm 1999 còn 29, sửa đổi 2009 còn 22, năm 2015 còn 18 tội. Lần sửa đổi này tiếp tục bỏ thêm 8 tội.

Chính phủ cho rằng nhiều tội danh có quy định tử hình nhưng trên thực tế ít áp dụng, đồng thời việc bãi bỏ phù hợp xu hướng quốc tế. Hiện nay, trong 193 quốc gia thành viên Liên Hợp Quốc, chỉ còn hơn 50 nước duy trì tử hình.

Trách nhiệm, nghĩa vụ của Việt Nam khi là thành viên của các điều ước quốc tế có liên quan, đặc biệt tại khoản 2 điều 6 Công ước của Liên Hợp quốc về quyền dân sự và chính trị xác định: "Ở những nước mà hình phạt tử hình chưa được xóa bỏ thì chỉ được phép áp dụng hình phạt tử hình đối với những tội ác nghiêm trọng nhất.

Đặc biệt, đối với tội tham ô và nhận hối lộ, luật mới quy định: người bị kết án tù chung thân chỉ có thể được giảm án nếu đã chủ động nộp lại ít nhất 3/4 tài sản tham ô, hối lộ và hợp tác tích cực với cơ quan chức năng.

Trường hợp bà Trương Mỹ Lan

Đáng chú ý, việc Quốc hội thông qua quy định bãi bỏ án tử hình đối với tội tham ô tài sản và nhận hối lộ có thể tác động trực tiếp đến trường hợp của bà Trương Mỹ Lan – Chủ tịch Tập đoàn Vạn Thịnh Phát.

Tại phiên sơ thẩm, TAND TP.HCM tuyên phạt bà Lan 20 năm tù về tội Vi phạm quy định về cho vay trong hoạt động của các tổ chức tín dụng, 20 năm tù về tội Đưa hối lộ, và tử hình về tội Tham ô tài sản, tổng hợp hình phạt là tử hình. Ngày 3/12/2024, TAND Cấp cao tại TP.HCM xử phúc thẩm giai đoạn 1 và y án tử hình, khẳng định bà Lan là chủ mưu, cùng lúc phạm nhiều tội, gây mất an ninh tiền tệ quốc gia.

Đến ngày 21/4/2025, tại phiên phúc thẩm giai đoạn 2, HĐXX tiếp tục giữ nguyên mức án tử hình cho tội Tham ô, đồng thời tuyên 20 năm tù cho tội Đưa hối lộ và 16 năm tù cho tội Vi phạm quy định về cho vay. Dù đã đưa vào khắc phục hậu quả hơn 600 mã tài sản đã định giá, 440 mã tài sản chưa định giá, 658 mã tài sản khác và dự án 6A tại Trung Sơn (Bình Chánh), HĐXX cho rằng chưa đủ căn cứ pháp lý để xác định đã bồi thường 3/4 hậu quả, nên không có cơ sở giảm nhẹ hình phạt Tham ô. Ngoài ra, bà Lan còn phải bồi thường dân sự hơn 673.000 tỷ đồng và nộp hơn 600 tỷ đồng án phí.

Tuy nhiên, theo luật sư Phan Minh Hoàng, với việc Quốc hội vừa thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự, trong đó bãi bỏ hình phạt tử hình đối với tội tham ô tài sản và nhận hối lộ, bà Trương Mỹ Lan – Chủ tịch Tập đoàn Vạn Thịnh Phát, người đã bị tuyên án tử hình vì liên quan đến hành vi gian lận trị giá 12,5 tỷ USD (tương đương gần 3% GDP Việt Nam năm 2022) – sẽ “đủ điều kiện để được miễn áp dụng hình phạt tử hình” theo quy định mới. Ông Hoàng còn cho biết thêm: “Chúng tôi vẫn đang chờ hướng dẫn chính thức về việc triển khai luật sửa đổi để xác định bước đi tiếp theo trong vụ việc của bà ấy.”

Ý nghĩa của cải cách

Việc bãi bỏ án tử hình đối với 8 tội danh được đánh giá là bước tiến lớn trong cải cách tư pháp của Việt Nam. Đây không chỉ là sự nhân đạo hóa trong chính sách hình sự, mà còn tạo điều kiện để người phạm tội có cơ hội khắc phục hậu quả, đặc biệt trong các vụ án kinh tế – tham nhũng khi Nhà nước chú trọng thu hồi tài sản bị thất thoát.

Bên cạnh đó, động thái này cũng thể hiện trách nhiệm của Việt Nam với cộng đồng quốc tế, trong bối cảnh xu hướng giảm và tiến tới xóa bỏ án tử hình ngày càng phổ biến trên thế giới.

Hệ Thống Pháp Luật Việt Nam